Het verschil tussen primaire en secundaire emoties
Een van de thema’s die op de agenda staat tijdens onze workshop Holistische Conflicthantering is emoties en hun werking. Voor dit thema hebben we ons laten inspireren door zowel Vera Helleman als Els van Steijn, en daar onze eigen ervaringen en kennis aan toegevoegd. Iedere conflictprofessional zal bevestigen dat emoties een belangrijk onderdeel vormen van de conflictdynamiek waar we mee te maken hebben. Hoe je omgaat met die emoties is van fundamenteel belang. Tijdens onze workshop bespreken we o.a. het verschil tussen primaire en secundaire emoties.
Het verschil tussen primaire en secundaire emoties
Ken je dat gevoel? Een intense golf van verdriet, boosheid of blijdschap die opkomt en je even helemaal overspoelt? En waarschijnlijk ken je ook het sluimerende, knagende gevoel van frustratie, irritatie, of een verdriet dat zich diep van binnen vastzet en maar blijft hangen. Er zit een fundamenteel verschil tussen deze twee.
Wat zijn primaire emoties?
Primaire emoties zijn rauw en puur; ze zijn vaak verbonden aan een rechtstreekse gebeurtenis in het hier en nu. Denk aan die schok van angst wanneer iemand onverwachts achter je staat, de vreugde bij het zien van een geliefde, of de pijn van een verlies. Ze zijn intens, maar kort. Primaire emoties hebben iets krachtigs: ze komen als een storm door je heen, maar laten je daarna ook weer los.
De laag van secundaire emoties
En dan hebben we secundaire emoties: die zich als een beschermende laag over de primaire emoties heenleggen. Boosheid, langdurig verdriet, een onrustige irritatie – ze kunnen dagen, weken, soms jaren blijven hangen. Deze emoties voelen vaak als een veilige, maar zware deken die ons beschermt tegen wat we eigenlijk echt voelen. Het is makkelijker om gefrustreerd of boos te zijn dan verdrietig. Maar secundaire emoties helen ons niet. Ze blijven steken, ze draaien in cirkels. Ze luchten ons niet op, maar slurpen energie – van onszelf en van anderen.
Ken je het gevoel dat je thuiskomt na een lunch met een vriend of vriendin en je uitgeput voelt? Vaak is dat het gevolg van luisteren naar andermans secundaire emoties. En omgekeerd, als wij vastzitten in onze secundaire emoties, kunnen anderen dat ook bij ons voelen. Secundaire emoties kunnen eindeloos duren.
Herken het verschil bij jezelf en anderen
Elke emotie kan zowel primair als secundair zijn. Bijvoorbeeld: Je kind krijgt uit het niets een harde duw van iemand, waardoor je ineens heel boos kunt worden – dat is een primaire emotie. Maar meestal is boosheid een secundaire emotie. Boos zijn kan dan een manier zijn om niet te hoeven voelen hoe afgewezen je je voelt; de primaire emotie is dan verdriet.
Ook verdriet kan zowel een primaire als een secundaire emotie zijn. Het verschil tussen primaire en secundaire emoties herkennen in anderen is vaak eenvoudiger dan bij onszelf. Boosheid en frustratie voelen immers intens echt aan. Hoe weten we dan of we vastzitten in secundaire emoties? Een manier is door naar de duur te kijken: primaire emoties zijn kort en krachtig, terwijl secundaire emoties blijven hangen.
Het kan ook helpen om je lichaam erbij te betrekken. Primaire emoties voel je vaak ergens in je lijf; ze hebben iets fysieks. Secundaire emoties daarentegen kunnen als een laag over je heen liggen, zonder dat je echt voelt waar ze vandaan komen – ze verlammen je een beetje.
Verankerd in het hier en nu
Ons lichaam leeft altijd in het hier en nu. Terwijl ons hoofd kan afdwalen naar herinneringen, zorgen of toekomstplannen, is ons lichaam trouw aanwezig in het moment. Oude ervaringen kunnen ons echter in het heden parten spelen. Een situatie die lijkt op iets wat we eerder hebben meegemaakt, kan dezelfde angst, pijn of verdriet oproepen. Ons systeem reageert dan alsof het oude gevaar opnieuw opduikt.
Maar nu, op dit moment, hebben we als het goed is nieuwe opties en kracht. Door in het heden te blijven en onszelf eraan te herinneren dat we hier en nu veilig zijn, maken we ruimte om primaire emoties toe te laten, te helen en ze vervolgens weer los te laten. Primaire emoties lijken vaak enger en groter dan ze in werkelijkheid zijn. Het toelaten van primaire emoties brengt ons uiteindelijk dichter bij onszelf en bij anderen.
Als professional kun je, wanneer je het zelf doorhebt, ook helpen het onderscheid te maken bij je cliënten. Als je kunt werken met primaire emoties, zul je zien dat het proces een stuk soepeler en effectiever verloopt. Dat onderscheid blijkt voor veel professionals een waardevol inzicht.
Mocht je hier meer over willen weten en ermee aan de slag willen, we hebben nog plek op vrijdag 29 november a.s.