Hoe voorkom je miscommunicatie in 3 stappen?

Ik las deze week een artikel waarin door een aantal ervaren scheidingsadvocaten werd geconstateerd dat de bron van elk conflict in de communicatie ligt, over beter gezegd in de miscommunicatie. Ik roep dit ook al vele jaren. Het lijkt een open deur, maar dat is het wat mij betreft niet.

Eén van de bronnen voor miscommunicatie is dat elk mens de omgeving en de ander waarneemt door zijn/haar eigen filter. Dat filter werkt als een heel subjectieve zeef, die voornamelijk op een onbewust niveau werkt. Die onbewuste zeef is gevormd door allerlei factoren, waarvan de belangrijkste zijn: onze afkomst (cultuur en familie), onze opvoeding en alle levenservaringen (vooral die tot ons 7^e jaar), zowel prettige als pijnlijke.

Hierdoor ervaart ieder mens de wereld door zijn/haar eigen gekleurde bril. Deze bril wordt gevormd door een onzichtbaar netwerk van allerlei voornamelijk onbewuste overtuigingen en gevoelens, die worden geprojecteerd op de buitenwereld. Een volledig objectieve waarneming bestaat dus niet.

In relaties zorgt deze gekleurde bril eerst voor de aantrekkingskracht, en later - in geval van een scheiding - juist voor weerstand.

Stap 1 is dus dat we alles waarnemen door ons eigen subjectieve filter. Stap 2 is dat er over deze al gekleurde waarneming nog eens een interpretatie van ons denken heen laten gaan. We ‘vinden’ van alles van hetgeen de ander doet en zegt. En die overtuigingen zijn vervolgens weer een voedingsbodem voor onze emoties. Dat is stap 3.

Hoe voorkom je nu miscommunicatie, of wat genuanceerder gesteld: Hoe verklein je het risico op miscommunicatie?

Mijn tip is om de genoemde drie stappen in omgekeerde volgorde te doorlopen, waarbij ik deze stappen nog wat verder zal uitleggen: 

Stap 3: Wees je bewust van de emotie

Begin met stap 3: Wat voel ik? Probeer voor jezelf zo goed mogelijk te voelen welke emotie er door je heen gaat. Is het weerstand, of voel je je gekwetst? Waar zit die emotie in je lichaam? Ga dus met je volle aandacht naar die emotie toe, zonder dat gevoel te willen wegpoetsen.

Deze eerste stap is de moeilijkste, omdat we gewend zijn een vervelende emotie weg te drukken, of erin te verdrinken. Maar een emotie alleen maar voelen zonder daar iets aan te willen veranderen vraagt echt wel iets.

Stap 2: Welke gedachte ging aan de emotie vooraf?

Dan stap 2: Welke gedachte ging vlak aan die emotie vooraf? Welke gedachte leidde tot dat rottige gevoel? 

Een simpel voorbeeld: wanneer iemand die je kent, je geen gedag zegt, kan de interpretatie daarvan zijn: ‘Ze vindt me niet (meer) aardig’ of: ‘Heb ik iets verkeerd gedaan”? In beide gevallen is dat een voedingsbodem voor een gevoel van wellicht onzekerheid, afwijzing of misschien boosheid. Dit kan al een zaadje planten voor een conflict. Maar deze gedachte is in de kern nergens op gebaseerd: je weet namelijk niet waarom diegene je geen gedag heeft gezegd. Het kan goed zijn dat die ander je niet of gewoonweg te laat zag om gedag te zeggen. Of er zit wel iets bij de ander in de weg, maar waarom zou dat voor jou een reden zijn om je daar onzeker of boos over te voelen? De kans bestaat dat die ander ook bepaald gedrag van jou weer op een eigen, gekleurde manier heeft geïnterpreteerd.

Dit voorbeeld lijkt simpel, maar de werkelijkheid geeft vaak nog veel simpelere bronnen van miscommunicatie. De ellende is dat wanneer de relatie inmiddels echt verstoord is geraakt in de vorm van conflict of ruzie, er sprake is van een langdurige opeenstapeling van dit soort (in de kern) simpele misinterpretaties van elkaars gedrag. Al hetgeen door de ander wordt gezegd, wordt uitsluitend nog gehoord door de steeds donkerder gekleurde bril: de onderliggende overtuiging wordt iedere keer bevestigd: “Zie je wel, ze ziet me weer niet staan! Ik wist wel dat ze me niet mag!”, of: “Ik weet nu zeker dat ik iets niet goed heb gedaan!”. Deze gedachten wakkeren de daarbij behorende emotie steeds verder aan, totdat de bom een keer barst, niet zelden tot grote verbijstering van de ander.

Bij de scheidende stellen in mijn mediationpraktijk zie ik dat de opeenstapeling van deze waslijst aan misinterpretaties van hetgeen door de ander is gezegd en gedaan, of soms ook juist niet is gezegd of gedaan, al vele jaren aan de gang is. Eenmaal op het punt dat het besluit tot scheiding is genomen, is de bron van de onderliggende dynamiek als een wirwar van allerlei overtuigingen en emoties, die gedurende jaren op elkaar zijn gestapeld.

Toch bestaat deze wirwar uiteindelijk uit één grote rode draad, die wel degelijk nog terug te herleiden is. De dominerende emotie is daarin de leidraad. Deze emotie vertelt je namelijk welke onderliggende overtuiging of aanname er is gedaan over de ander.

Daarom zijn emoties belangrijke aanknopingspunten in een mediationgesprek. Emoties geven belangrijke feedback over de onderliggende overtuigingen en (mis)interpretaties van de ander.

 Stap 1: Wees je bewust van je eigen waarnemingsfilter

Wanneer de emotie is gevoeld en de onderliggende overtuiging is ontmanteld, blijft een meer neutrale waarneming over.  Je bent dan aanbeland bij laatste stap 1: Je bent je bewust dat je het gedrag of hetgeen is gezegd door die ander waarneemt door jouw eigen filter. Je kunt hetgeen is gebeurd of gezegd nu veel beter relativeren en in het juiste perspectief zien. Vanuit dit standpunt kun je ook weer echt luisteren naar de ander, en sta je meer open voor de beleving van de ander. Want die ander heeft natuurlijk ook een eigen filter en hoort hetgeen jij zegt ook weer binnen dat eigen referentiekader.

In het eerdergenoemde voorbeeld kun je op een ontspannen manier, misschien wel met wat humor, de ander zeggen dat je haar eerder die dag zag, maar zij jou niet, en met een kwinkslag dat ze hopelijk niet boos op je is? Daarmee is veelal een potentieel conflict in de kiem gesmoord.

De uitnodiging voor ieder mens is om zich bewuster te zijn van hetgeen we voelen, en dan met name van de emoties die ons triggeren, en de overtuigingen en aannames die daaraan ten grondslag liggen. Als mediator zet ik allerlei interventies en gesprekstechnieken in om scheidende partijen hiermee te helpen. Bewustzijn van de eigen waarneming en interpretatie daarvan leidt tot meer rust en ruimte in de onderstroom. Het vinden van de praktische oplossing voor het conflict of het maken van afspraken over de scheiding volgt dan vaak vanzelf.